ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ...*

Είναι εξαιρετική τιμή για μένα να απευθύνομαι σε τόσο εκλεκτό ακροατήριο που συμβαίνει να είναι και ιδιαιτέρως πολυπληθές. Είχα ακούσει από χρόνια ότι ο Κώστας Λούλης έχει πολλούς και πραγματικούς φίλους, αλλά ομολογουμένως δεν είχα φανταστεί τόσους πολλούς και μάλιστα με υψηλή ποιοτική διαβάθμιση όπως αντιλαμβάνομαι.

Θα σας μιλήσω κυρίως για το νέο βιβλίο του, που μόλις αυτές τις μέρες κυκλοφόρησε και στην πραγματικότητα είναι μια πολύ ξεχωριστή φωνή αγωνίας για όσα συμβαίνουν στον τόπο μας κατά τα τελευταία ιδίως χρόνια. Θα πρέπει να σας τονίσω δε ότι τον Κώστα Λούλη τον γνώρισα προσωπικά πολύ πρόσφατα, αφού πλέον είχε ολοκληρώσει τη συγγραφή αυτού του βιβλίου του. Πέρα από την τιμή, ήταν μια μεγάλη ευχάριστη έκπληξη για μένα η γνωριμία αυτή και είμαι βέβαιος ότι το ίδιο ισχύει για όσους τον γνωρίζουν από κοντά.

Ασφαλώς όμως προκαλεί έκπληξη το περιεχόμενο του βιβλίου. Ο αναγνώστης, από την πρώτη στιγμή που το πιάνει στα χέρια του και αρχίζει να το ξεφυλλίζει, αφοσιώνεται σ’ αυτό ολοκληρωτικά. Ο συγγραφέας αγγίζει αμέσως τον παλμό του αναγνώστη. Με νηφάλιο και εύληπτο τρόπο διοχετεύει ωφέλιμες γνώσεις, αποκαλύπτει κρίσιμες πτυχές της σύγχρονης ιστορίας, εκφράζει γόνιμες απόψεις και διατυπώνει ουσιαστικά συμπεράσματα.

Στην πραγματικότητα το βιβλίο του Κώστα Λούλη, που έχει τον τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η επιβίωση της Ελλάδος μέσα από διαδοχικά θαύματα – Ψηφίδες νεοελληνικής ιστορίας – Σελίδες δόξας, ντροπής, υποτέλειας» είναι μια αφήγηση χρήσιμη για όλους τους συνειδητούς σύγχρονους Έλληνες. Είναι βασικά μια εκλεπτυσμένη και καλαίσθητη αποτύπωση των πιο σημαντικών ιστορικών γεγονότων που σημάδεψαν τα διακόσια χρόνια του ελληνικού κράτους από την Επανάσταση του 21 μέχρι σήμερα, είναι μια ανατομία της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας σε συνάρτηση με την ιστορία της χώρας μας στα διακόσια χρόνια του ελεύθερου βίου της.

Με καθαρό και εύληπτο λόγο επισημαίνει τα κρίσιμα κομβικά σημεία και τις κρυμμένες αλήθειες της σύγχρονης ιστορίας μας, δημοσιοποιεί προσωπικά βιώματα, καθώς ο ίδιος και η οικογένειά του έχουν δημιουργικά πρωταγωνιστήσει σε ορισμένες ιστορικές φάσεις, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, επικαλείται αδιάψευστα στοιχεία με απύθμενο πλούτο και ευρύτητα, ενώ ταυτόχρονα εμβαθύνει στα ιστορικοπολιτικά φαινόμενα. Η πρόθεσή του είναι σαφής από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου. Θέλει να καταδείξει την ουσία του ελληνικού προβλήματος, ιδίως όπως το βιώνουμε στα χρόνια της παρούσας οδυνηρής οικονομικοκοινωνικής κρίσης.

Όσα συμβαίνουν στα τελευταία πέντε χρόνια δεν είναι κεραυνός εν αιθρία και δεν είναι πρωτόγνωρα. Έχουν συμβεί ξανά και ξανά, άλλοτε λιγότερο επώδυνα και άλλοτε πιο καταστροφικά. Ο Ελληνισμός, ιδίως κατά τους τελευταίους δύο αιώνες, έχει απειληθεί επανειλημμένα, έχει πληγεί, έχει κινδυνέψει, έχει υποφέρει, συχνά έχει φτάσει σε άκρα όρια δυστυχίας και εξαθλίωσης, έχει γνωρίσει το φάσμα της πείνας και του θανάτου. Παράλληλα έχει αντισταθεί και έχει πολεμήσει ηρωικά, έχει δουλέψει σκληρά, έχει εξεγερθεί και έχει αναταχθεί και βεβαίως έχει συχνά επιστρατεύσει την ευφυία και τον δυναμισμό του. Και ακόμη, όπως τόσο έξοχα επισημαίνει ο συγγραφέας ήδη με τον τίτλο του βιβλίου του, έχει διασωθεί από την καταστροφή και την ανυπαρξία, χάρη σε διαδοχικά θαύματα.

Δεν υπονοεί φυσικά ότι το χρέος του Έλληνα είναι να περιμένει καρτερικά το επόμενο θαύμα. Μέσα στις σελίδες του βιβλίου του επισημαίνονται, πολύ εύσχημα είναι η αλήθεια, οι αδυναμίες και οι ατέλειες. Με θαυμαστή οξυδέρκεια και ευθυκρισία ο συγγραφέας, αφού περιδιαβάζει στο ιστορικό πλαίσιο και μελετά τα γεγονότα, αναδεικνύει τις πτυχές εκείνες που – για τον ένα ή άλλο λόγο, συχνά όμως από σκοπιμότητες – παρασιωπήθηκαν, αν και επέδρασαν τόσο αρνητικά στην πορεία μας. Είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους και να μην τα ωραιοποιούμε ζώντας ανενόχλητοι.

Και αφού ο συγγραφέας ανατρέχει στα εντονότερα σημεία, ανατέμνει διακριτικά τα πιο επώδυνα απ’ αυτά, για να καταλήξει σε μια σειρά ενδιαφερόντων συμπερασμάτων. Τώρα πλέον ο στόχος του είναι να γίνει αυτό το βιβλίο η πηγή ωφέλιμων διδαχών, κυρίως όμως να συναισθανθούμε ότι όσο μεγαλύτερο είναι ένα πρόβλημα, τόσο σημαντικότερη είναι η ανάγκη της επίλυσής του. Και εδώ πλέον είμαστε στην έννοια της ανάγκης προβληματισμού, ευρύτερου προβληματισμού, επίκαιρου κοινωνικοπολιτικού προβληματισμού.

Θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό να ανοίξω μια παρένθεση. Έχοντας ασχοληθεί ο ίδιος με τη μελέτη της σύγχρονης ιστορίας μας και ειδικά με τη δεκαετία 1940, καθώς έχουν δημοσιευθεί πολλά βιβλία μου σχετικά, κατέληξα σε κάποια συμπεράσματα για τις αιτίες και τις αφορμές του σημερινού ελληνικού προβλήματος. Χαίρομαι που αυτά τα συμπεράσματα συμπίπτουν με εκείνα του συγγραφέα Κώστα Λούλη, ο οποίος μάλιστα τα εξειδικεύει θεωρώντας ότι οι ξένες επιρροές λειτούργησαν καταλυτικά με τις συμφωνίες των Μεγάλων του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Είναι τόσο βαθιά η σκέψη του ώστε το παιχνίδι για την Ελλάδα την επαύριο του πολέμου χάθηκε εξ αιτίας των κέντρων εξουσίας που λειτούργησαν αυθαίρετα και ενίοτε με βιαιότητα: Βερολίνο, Μόσχα, Λονδίνο. Και συνέβη τότε οι Έλληνες να διαχωρίζονται, όπως περίπου και στα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση του 21, οπότε τα κυριότερα πολιτικά κόμματα ήταν το αγγλικό, το ρωσικό και το γαλλικό.

Αλλά αν υπάρχουν Έλληνες που δεν εμπνέονται από ελληνικές πηγές σε ό,τι αφορά την πολιτική τους σκέψη, δεν είναι και τόσο φοβερό, κάθε άλλο παρά ασυνήθιστο μάλιστα. Το ζήτημα είναι που κάποιοι τέτοιοι πολιτικοί παραδίδουν τα κλειδιά της χώρας στα ξένα κέντρα εξουσίας και συνεπώς μειοδοτούν και προκαλούν περαιτέρω καταστροφές, ιδίως αν λειτουργούν στην τοπική πολιτική ως εντολοδόχοι των ξένων επιρροών, ενώ δεν ορρωδούν ακόμ προ εμφυλιοπολεμικών συγκρούσεων.

Το βιβλίο αυτό του Κώστα Λούλη χειρίζεται όλα τα θέματα με μια εξιδανικευμένη, να μου επιτρέψετε να πω, αντικειμενικότητα. Μέχρι σημείου που εκπλήσσει, ιδίως εκείνους από τους αναγνώστες που δεν τον έχουν γνωρίσει προσωπικά. Αυτό που λέμε, δεν χαρίζει κάστανα σε κανέναν. Ακόμη και για τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο οι αναφορές του είναι τόσο αντικειμενικές, θα έλεγα μάλιστα πως είναι και τολμηρές για σήμερα, αλλά είμαι βέβαιος πως πολλά χρόνια αργότερα αυτή θα είναι η κοινή αντίληψη.

Άλλωστε είναι γνωστό ότι δεν έχει καμιά ιδιοτέλεια, δεν τρέφει καμιά φιλοδοξία πολιτική ή άλλη, δεν περιμένει τίποτα από το πολιτικό σύστημα, δεν συνδέεται με κόμματα ή παρατάξεις. Δεν απολογείται για λογαριασμό κανενός, εν ολίγοις. Χώρια που εσχάτως πλέον είναι και μόνιμος κάτοικος εξωτερικού.

Ως συγγραφέας όμως ο Κώστας Λούλης δεν είναι αδιάφορος, αλλά είναι αδιάφθορος. Και αποτολμά να κρίνει τις εμφύλιες εξάρσεις της δεκαετίας 1940-50 χωρίς δεσμεύσεις και χωρίς διάθεση κολακειών ή εκπτώσεων. Λέγει όσα ακριβώς πιστεύει – γεγονός που αποτελεί ισχυρό τίτλο αξιοπιστίας του βιβλίου. Και όχι μόνο για τα Δεκεμβριανά ή τον μετέπειτα τρίτο γύρο, δηλαδή τον Εμφύλιο.

Αλλά και όλες οι άλλες αναφορές του σε προγενέστερα ή μεταγενέστερα χρόνια, χαρακτηρίζονται από αστείρευτη νηφαλιότητα και ευθυκρισία, από ασυμβίβαστη διάθεση. Οφείλω να υπογραμμίσω πόση εντύπωση μου έκανε η σεμνότητά του όταν αναφέρεται στο παρελθόν της οικογένειάς του ή τα προσωπικά του βιώματα. Το ίδιο ισχύει και για την τόσο επιτυχή θητεία του ως πολιτικός διοικητής του Αγίου Όρους, συνδυασμένη με ποικίλες πνευματικές προσφορές. Ομοίως σεμνοπρεπείς είναι οι αναφορές του στην εντονότατη και επιτυχέστατη επιχειρηματική παρουσία του, που από καιρό έχει ξεπεράσει τα εθνικά όρια και κινείται υποδειγματικά στον διεθνή χώρο. Μία πολλαπλώς κοινωφελής παρουσία, ως συνέχεια της οικογενειακής παράδοσης.

Πριν κλείσω, θα ήθελα να επιμείνω ότι αυτό το νέο βιβλίο του Κώστα Λούλη, «Η επιβίωση της Ελλάδος μέσα από διαδοχικά θαύματα», είναι πολύ ξεχωριστό, πέρα από τα τόσα προτερήματά του, διότι κινείται προς μια σύγκλιση των μειονεκτημάτων του χαρακτήρα των μειονεκτημάτων του Νεοέλληνα με τον άκρατο δυναμισμό του. Κατευθύνει τον αναγνώστη σε διαπιστώσεις χρήσιμες και συνδέει όλη τη σύγχρονη ιστορία μας με τα παρόντα πολιτικοοικονομικά και κοινωνικά γεγονότα, αφήνοντας να διαφανεί ότι πάντα υπάρχει μια διέξοδος, έστω και από ένα θαύμα.

Όσα αναφέρει αυτό το βιβλίο του Κώστα Λούλη είναι στην πραγματικότητα η πεμπτουσία της σύγχρονης ιστορίας μας. Βαθύς μελετητής ο ίδιος και εξαιρετικά πολυδιαβασμένος, ως γνωστόν, είτε πρωταγωνιστής είτε από πρώτο χέρι γνώστης σημαντικών πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών γεγονότων στις τελευταίες δεκαετίες, δίνει πολλά νέα στοιχεία για να εμπλουτίσει τις γνώσεις του όποιος το διαβάζει. Και όχι μόνο.

Έχω ακούσει ότι ο ίδιος ο Κώστας Λούλης, αν και ο ίδιος από υπερβολική σεμνότητα ποτέ δεν αναφέρεται σε τέτοια θέματα, αλλά και η οικογένειά του, επανειλημμένα έχουν κάνει δωρεές και ευεργεσίες με τοπικό ή ευρύτερο χαρακτήρα, πολλές φορές όμως με βαρύνουσα σημασία. Εν προκειμένω όμως με το νέο βιβλίο του – μπορεί να ακουστεί κάπως βαριά η φράση μου, αλλά την εκστομώ με απόλυτη συναίσθηση – προβαίνει σε μια εξόχως σημαντική ευεργεσία, ευεργεσία άυλη, που αφορά τουλάχιστον τις παρούσες γενεές. Αυτό το βιβλίο, που πιστεύω ότι διαχρονικά θα διαβάζεται ξανά και ξανά, μέσα από την ήρεμη διατύπωση του κειμένου είναι έμμεσα πολύ προκλητικό. Προκαλεί λογικές σκέψεις και έντονα συναισθήματα. Και αν θέλετε προκαλεί και έναν πόθο, μαζί και ένα όραμα: Να παλέψουμε για να ξεπεράσουμε την κρίση που βιώνουμε!

Δημοσθένης Κούκουνας

* Ομιλία κατά την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου του Κ. Λούλη "Η επιβίωση της Ελλάδος μέσα από διαδοχικά θαύματα" (Εκδόσεις Historia), που πραγματοποιήθηκε στον Βόλο την Παρασκευή 17 Απριλίου 2015.